Дар аҳди Шӯравии собиқ дар Тоҷикистон беш аз 40 ҳазор олмонӣ ё «немисҳо» зиндагӣ мекарданд, вале ҳоло танҳо наздик ба 400 нафари онҳо боқӣ мондаанд. Таърихнигорон мегӯянд, олмониҳо аз Украина ва ҳавзаи дарёи Волгаи Русия ба Тоҷикистон «бадарға» шуда буданд.
Ойҷон Амонова олмониасл аст ва ҳоло дар ноҳияи Абдураҳмони Ҷомии вилояти Хатлон зиндагӣ мекунад. Ӯ мегӯяд, дар шиноснома миллаташро «немис» навиштаанд. «Миллати духтарам низ «немис» аст. Худораҳматии бибиям Катерина ном дошт, номи духтарам ҳам Катерина аст. Модарам Фрида буд», — нақл кард ӯ зимни суҳбат бо мо.
Ойҷон гуфт, пушаймон нест, ки ба ин ҷо омад, лекин орзу дорад, ки як бори дигар ватанашро бинад, зеро ҳамаи хешутабори модараш ба Олмон рафтаанд. Худи ӯ дар Қазоқистон зода шуда, умри худро дар Тоҷикистон гузарондааст. Мегӯяд, шавҳари тоҷик кард ва одати мардуми маҳаллиро пазируфт.
Ойҷон имрӯз ду фарзанд дорад. Духтару писараш дар Русия кору таҳсил мекунанд. Вай аз насли дувуми муҳоҷирони олмонӣ аст, ки волидонаш дар солҳои 40-уми асри гузашта маҷбурӣ ба Осиёи Миёна оварда шуданд.
Роза Шасс, ки баъди шавҳар кардан насаби Зулфиқороваро гирифтааст, дар вилояти Хатлон зиндагӣ мекунад. Модараш аз ҷумлаи ҳазорҳо олмоние будааст, ки хеле ҷавон ба Тоҷикистон бадарға шудааст. Таърихи ба Тоҷикистон омадани онҳо ба сиёсатҳои носозгори Олмони зери раҳбарии Гитлер ва Шӯравии собиқ дар 85 соли пеш рақам мехӯрад.
Таур Гадоев, ки омӯзгори фанни таърих буда, ӯ ҳам олмониасл аст, гуфт, «бино ба маълумоте, ки аз китобҳои дарсӣ дорем, олмониҳо дар ҳудуди Иттиҳоди Шӯравӣ зиёд зиндагӣ мекарданд. Шояд барои эҳтимоли нобоварӣ ба олмониҳо бисёре аз онҳоро аз қисмҳои аврупоии Иттиҳоди Шӯравӣ ба Осиёи Миёна муҳоҷир карданд.»
Анна Селер сокини дигари олмониасли ноҳияи Абдураҳмони Ҷомӣ аст, ки 35 сол боз дар китобхона кор мекунад: Ӯ гуфт, аз рӯи миллат немис буда, ду хоҳар ва бародар дорад. Онҳо алҳол дар Олмон, зиндагӣ доранд. Ҳамроҳашон тамос мегираду суҳбат мекунад.
Қаҳрамони мо гуфт, ду бор ба Олмон рафтаву муддати кӯтоҳе онҷо буд, аммо одатҳои шарқиёна ӯро муқими доимии Тоҷикистон кард. Писари ӯ дар Олмон таваллуд шудааст. Ду бор дар он ҷо буд. Анна гуфт, Олмон барояш писанд омад, лекин ба мисли Тоҷикистон нест, зеро дар ин ҷо ба ҳар хона дароӣ, бо хушҳолӣ қабул мекунанд вале дар он ҷо чунин нест. Инчунин, ӯ гуфт, вақте модараш фавтид, мардуми ин ҷо барояш кӯмаки зиёд карданд. Нафаре бо сухани хуб, дигаре бо кумаки молӣ.
Ҳоло олмониҳои боқимонда дар Тоҷикистон зиндагии маъмулӣ доранд ба мисли сокинони маҳаллӣ. Бо гузашти 80 сол аз насли олмониҳои бадарғашуда ба Тоҷикистон қариб касе намондааст. Танҳо фарзандону наберагони онҳо мондаанд. Бештари онҳо саргузашти талхи волидони худро намедонанд ё намехоҳанд ёдовар шаванд.
Бояд гуфт, ки шуруъ аз соли 1985 ва бо фароҳам омадани шароити сафар ба хориҷа оҳиста-оҳиста олмониҳо тарки Тоҷикистон кардаанд. Қисми зиёди онҳо солҳои 90-ум ба Русияву Қазоқистон ва Олмон кӯч бастанд. Онҳо имрӯз бештар дар шаҳру ноҳияҳои Турсунзода, Ҷомӣ, Ҷайҳун ва Ёвон зиндагӣ доранд. Барои мисол, дар маҳаллаи 7-уми ноҳияи Ҷайҳун дар солҳои Шӯравӣ беш аз 200 хонаводаи олмонӣ зиндагӣ мекарданд, ҳоло се нафар мондаанд. Ҷавониҳои Ҷумъа Ғаюров дар ноҳияи Ҷайҳун бо олмониҳо гузаштааст. Ӯ мегӯяд, “ҳамаашон рафтанд, зеро дар онҷо амаку тағо доштанд. Ҳозир ҳамагӣ аз ин насл 3 кас мондааст.
Дар шаҳри Истиқлоли вилояти Суғд маҳаллае монанд ба кӯчаҳои Аврупои Ғарбӣ вуҷуд дорад. Биноҳоро меъморони олмонӣ бо услуби аврупоӣ сохтаанд. Аввалин гуруҳи олмониҳои дар ҷанг асир афтодаро соли 1946 ба ин ҷо оварда буданд. Ҷумъахон Тешаев, сармеъмори шаҳри Истиқлол, гуфт, “вақте зарурат пайдо шуд, ин хонаҳоро бо санг сохтаанд. Сохтори онҳо ба қонун ё меъёрҳое, ки имрӯз барои шаҳрсозӣ пешбинӣ шудааст, ҷавобгӯ ҳастанд. Деворҳои сангии ин хонаҳо аз 80 то 70 сантиметр ғафс ҳастанд. Байни ҳуҷраҳои дохил бо чӯб ҷудо карда шудааст. Баландии сақфи хонаҳо аз 3,50 то 3,70 сантиметр аст.
Бино ба омори охирин, ҳоло шумори олмониҳо дар Тоҷикистон ҳудуди 400 нафар аст. Аз соли 1992 ба ин сӯ наздик ба 15 ҳазори онҳо тавассути барномаи «Бозгашти олмониҳо» ба кишвари аҷдодии худ рафтаанд. Аз зиндагии беш аз 80-солаи онҳо дар Тоҷикистон аксаран аксу номаҳо ба хотира мондааст ва ҳам насли дувуму севум, ки бо ёдоварӣ ё бе зикри гузашта ба зиндагии худ идома медиҳанд.
Мирсаид САТТОРИЁН
