Президенти Ҷумҳурии Узбекистон Шавкат Мирзиёев оид ба Саммити СҲШ дар Самарқанд таҳти унвони «Саммити Созмони Ҳамкориҳои Шанхай дар Самарқанд: мулоқот ва ҳамкорӣ дар ҷаҳони ба ҳам вобаста» мақола навишт, ки дар зер шакли пурраашро меорем:
Раисии Ӯзбекистон дар Созмони ҳамкории Шанхай ба як марҳилаи ба худ хоси «таҳаввулоти таърихӣ» дар миқёси ҷаҳон, ки ҷараёнҳои шиддатнок дар он ҷорӣ аст рост омад — як даври таърихӣ ба поёни худ мерасад ва даври наве оғоз мешавад, ки пешбинӣ кардани он мушкил аст.
Ҳақиқати имрӯз ин аст, ки системаи ҳамкории байналмилалӣ, ки бар принсип ва меъёрҳои универсалӣ асос ёфтааст, тадриҷан корношоям мешавад. Яке аз сабабҳои ин рӯ ба таназзул ниҳодани боварии мутақобилаи давлатҳо дар сатҳи ҷаҳонӣ аст. Ин дар навбати худ зиддиятҳои геосиёсиро таҳрик медиҳад ва хавфи пайдоиши дубораи стереотипҳои «мансубият ба блокҳо»-ро ҳосил мекунад. Чунин ҷараёни нобоварӣ дар миёни давлатҳо ба роҳи пешинаи тараққиёти худ бозгаштани иқтисоди ҷаҳонӣ ва барқароршавии занҷирҳои таъминоти ҷаҳониро мураккаб мегардонад.
Идома ёфтани низоҳои мусаллаҳона дар нуқтаҳои гуногуни ҷаҳон ба ҷараёнҳои тиҷорӣ ва сармоягузорӣ халал мерасонанд ва боиси тезутундшавии муаммоҳои амнияти хӯрокворӣ ва энергетикӣ мегарданд. Ҳамчунин, тағйирёбии ҷаҳонии иқлим, афзоиши норасоии сарватҳои табиӣ ва захираҳои обӣ, расидани осеб ба гуногунии биологӣ ва паҳншавии бемориҳои хатарноки сирояткунанда ҳоло тарафҳои заифи ҷомеаи моро равшантар нишон медиҳанд. Ин муаммоҳо боиси нобудшавии арзишҳову неъматҳои муштараки мо мегардад, ки бо тақдири инсоният бевосита вобастагӣ доранд, инчунин ба ҳаёту фаъолияти одамон таҳдид ва манбаъҳои даромади онҳоро кам мекунанд. Дар чунин шароити мураккаб як ҳақиқат рӯшан аст: ҳеч як кишваре қудрати дар танҳоӣ убур ё паси сар кардани ин хавфу хатарҳои ҷаҳониро надорад.
Роҳи ягонаи берун омадан аз гирдоби муаммоҳои хатарнок дар ин дунёе, ки мо зиндагӣ мекунем ва ҷараёнҳои он ба ҳамдигар вобаста аст — ҳамкории бисёрҷонибаест, ки асоси он мулоқоти созанда, ба ҳисоб гирифтан ва эҳтиром кардани манофеъи ҳар як тараф аст. Мамлакатҳо маҳз дар даври инқирозу буҳронҳо, хоҳ бузург бошанд, хоҳ миёна ва хоҳ хурд, набояд манофеъи танҳо худро дар ҷойи аввал гузоранд ва баръакс, бояд эътибори асосиро ба ҳамбастагии ҷаҳонӣ равона кунанд. Сафарбар кардани саъйу кӯшиши муштарак ва имкониятҳо дар баробари таҳдидҳое, ки ба сулҳу амният ва рушди барқарор хавф меандозад ва ба ҳар кишваре хатар дорад, барои ҳамаи мо манфиати яксон аст.
Ҳамкории босамари байналмилалӣ — муҳимтарин омили рушди барқарор ва боваринок дар ҷаҳон аст. Айнан чунин равиш босамартарин, дақиқтарин ва мақбултарин роҳ барои ҳалли муштараки муаммоҳои асосии замони мо, ҳимоя аз хавфу хатар ва ларзаҳои иҷтимоӣ ба шумор мераванд.
Модели бобарори ҳамкории минтақавӣ
Роҳандозии ҳамкории байналмилалие, ки ба манофеъи ҳама ва ҳар як тараф ҷавобгӯ аст, бе созмонҳои бисёрҷониба имконпазир нест. Чунин созмонҳо бо вуҷуди камбудиҳои муайян дар фаъолияти худ, дар сатҳи ҷаҳонӣ ҳамчун воситаи муҳимтарини ҳамкории байни давлатӣ хидмати худро давом медиҳанд. Созмонҳои байналмилалӣ ва минтақаӣ барои ҳалли зиддиятҳои гуногуни миёни давлатҳо, таҳкими тафоҳум, рушди ҳамкории сиёсӣ ва иқтисодӣ, густариши тиҷорат ва афзоиши табодули фарҳангиву башардӯстӣ ёрӣ мерасонад.
Созмони ҳамкории Шанхай — яке аз ташкилотҳои ҷавонтарин, ки асоси он фаъолияти бисёрҷанба аст, маҳз чунин мақсад ва вазифаро дунболагирӣ мекунад. Ин созмон ҳамчун сохтори байнидавлатӣ тавонист кишварҳоеро муттаҳид кунад, ки назарҳои гуногуни фарҳангӣ-тамаддунӣ, сиёсати хориҷии худ ва моделҳои рушди миллии ба худ хос доранд. Метавон қотеъона гуфт, ки СҲШ дар як даври кӯтоҳи таърихӣ роҳи дарозеро тай намуд ва ба қисми ҷудоношудании системаи сиёсӣ ва иқтисодии ҷаҳонӣ табдил ёфт. Имрӯз СҲШ бузургтарин созмони минтақавӣ дар ҷаҳон аст, ки қаламрави калони географиро фаро гирифта ва қариб нисфи аҳолии сайёраро муттаҳид кардааст.
Ҷозибаи СҲШ ҳамчун созмони байналмилалӣ дар чунин тамойилҳое, ки асоси фаъолияти онро ташкил медиҳад, намоён мегардад: Аз блокҳои гуногун берун будани СҲШ, зидди мамлакат ё созмонҳои савум набудан, эҳтиром ба баробарӣ ва истиқлоли ҳама иштироккунандаҳо, дахолат накардан ба корҳои дохилӣ, роҳ надодан ба зиддияти сиёсӣ ва рақобати ихтилофнок. Пешбарии ҳамкории бисёрҷониба тавассути таъмини амнияти минтақавӣ — гарави муваффақияти Созмони ҳамкории Шанхай мебошад.
СҲШ мувофиқи моҳияти худ бояд дар роҳи сулҳ, ҳамкорӣ ва тараққиёт ба иттиҳод даст ёбад ва ба майдони ҷаззоби холӣ аз унсури ҷудоихоҳӣ мубаддал шавад.
Ба ҳамин далел, шумори кишварҳое, ки ба фаъолияти СҲШ пайваст шудан мехоҳанд, сол ба сол зиёд мешавад. Ин тенденсия дар шароити имрӯзае, ки системаи муносибатҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ рӯ ба дигаргунӣ меоварад, ба чашм возеҳ намоён аст.
Кишварҳои майдони СҲШ салоҳияти бузурги инсонӣ, зеҳнӣ ва технологӣ дорад, иқтисодашон босуръат рушд мекунанд ва ҳамзамон дорои захираҳои табиии комилан истифоданашуда доранд, ки ин аҳамияти иқтисодии созмонро бештар мекунанд.
Имрӯз ҳаҷми умумии маҳсулоти нохолиси дохилии кишварҳои узви СҲШ қариб қисми чоряки нишондиҳандаи ҷаҳонро ташкил медиҳад. Ин собит мекунад, ки саҳми созмон дар рушди барқарори ҷаҳон бузург аст.
Дар ҷаҳони имрӯза, ки имтиҳону имкониятҳои нав ба вуҷуд меояд, барои трансформатсия ва рушди СҲШ на танҳо тавассути афзоиши аъзои он, балки тавассути пешбарии роҳҳои нави стратегии рушд дурнамоҳои васеъ вуҷуд дорад. Дар ин ҷо гап дар бораи самтҳои муҳиме мисли нақлиёт ва вобастагии мутақобила, энергетика, амнияти хӯрокворӣ ва экологӣ, инноватсияҳо, трансформатсияи рақамӣ ва иқтисоди «сабз» меравад.
Раисии Ӯзбекистон дар СҲШ: роҳ сӯи муваффақияти умумӣ тавассути рушди якҷоя
Вақте ки Ҷумҳурияти Ўзбекистон вазифаи пурмасъулияти раисӣ дар Созмони ҳамкории Шанхайро бар дӯши худ гирифт, эътибори асосиро ба стратегияи рушди босуръати созмон аз тариқи кушодани уфқҳои нави ҳамкорӣ ва ба кор андохтани захираҳои истифоданашудаи ҳар як кишвари иштироккунанда нигаронд.
Шиори асосии мо — «СҲШ дар сурате қавӣ мегардад, ки мо қавӣ гардем» аст. Дар роҳи амалӣ кардани он барои қавитар шудану барои ҳамкорони байналмилалӣ ҷаззобтар кардани созмон кӯшиши ҷиддӣ намудем.
Дар чорчӯби беш аз ҳаштод тадбире, ки дар давоми сол баргузор шуд, барои СҲШ дастури васеъи рӯз шакл гирифт. Дар он масъалаҳои муҳиме мисли васеъ кардани робитаҳои соҳаи амниятӣ, тақвияти вобастагии мутақобилаи нақлиётӣ ва иқтисодӣ, таҳкими мавқеъи созмон дар майдони байналмилалӣ, ҷустуҷӯи самту нуқтаҳои нави рушд фаро гирифта шуд.
Барои СҲШ, ки дар марҳилаи нави таърихии рушди худ қарор дорад, ин самтҳо дурнамоҳои калон доранд ва онҳо дар беш аз сӣ дастур, созишнома қароре, ки дар даври раисии Ӯзбекистон таҳия гардид, инъикоси худро ёфтаанд.
Бояд алоҳида таъкид кард, ки раисии Ӯзбекистон дар СҲШ давоми мантиқии сиёсати фаъолона ва кушоди хориҷӣ дар кишварамон шуд, ки шаш сол боз амалӣ мегардад. Ин сиёсат пеш аз ҳама дар минтақаи Осиёи Марказӣ ба амал меояд, ки он асоси географии СҲШ буда, имрӯз дар он барои таҳкими ҳамсоядӯстӣ ва ҳамкорӣ ҷараёни мусбате оғоз ёфтааст, ки ақибнишинӣ нахоҳад кард.
Ҳама узви СҲШ — ҳамсоя ва дӯстҳои наздиктарин, ҳамкорҳои стратегии мо ҳастанд. Раисӣ ба ташкилот ба мо баробари ҳартарафа мустаҳкам кардани кооператсия, бо онҳо барои васеъ кардани ҳамкории дутарафа бо ҳар як давлат ва муайян кардани самтҳои нав дар шарикии боз ҳам васеъмиқёс имкониятҳои нав дод. Бовариам ба ҳамин комил аст, ки аз чунин таҷрибаи мусбат ва бомуваффақият дар масъалаи тараққиёти Афғонистон истифода бурдан хеле муҳим ва зарур аст. Бе ҳеҷ шакку шубҳа Афғонистон қисми ҷудоношудании майдони СҲШ ба ҳисоб меравад. Имрӯз халқи афғон бо ёрии давлатҳои ҳамсоя ва хайрхоҳ аз беш аз пеш мӯҳтоҷтар аст. Ба Афғонистон якҷоя дароз кардани дасти ёрӣ, расонидани кӯмак ба ривоҷи иҷтимоӣ-иқтисодӣ, интегратсияи мамлакат ба ҷараёнҳои минтақавӣ ва ҷаҳонии тараққиёт ва ба воситаи онҳо барои аз инқирози бисёрсола баромадани давлати мазкур шароити мусоид фароҳам овардан вазифаи маънавии мо мебошад.
Афғонистон, ки дар давоми асрҳо дар зиддиятҳои байни давлатҳои миқёси ҷаҳонӣ ва марказҳои қувваҳои минтақавӣ нақши ҳудуди буфериро иҷро мекард, акнун бояд дар миссияи нави тинҷие чун вазифаи кӯпрук шудан дар миёни Осиёи Марказӣ ва Ҷанубӣ худро намоён кунад.
Ҳамчун рамзи намунавии чунин ҳамкории судманди мутақобила лоиҳаи сохтмони роҳрав (коридор)-и трансафғониро гуфтан мумкин аст. Мо бо воситаи якҷоя амалӣ кардани лоиҳаҳои инфрасохтори муштараке чун роҳи оҳани «Тирмиз-Мазори Шариф-Кобул-Пешовар» на танҳо вазифаҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва нақлиётӣ-коммуникатсиониро ҳал мекунем, балки барои таъмини амнияти минтақавӣ низ саҳми назаррас гузошта метавонем.
Бовар дорам, ки мо метавонем мавқеҳоямонро наздиктар карда, барои Афғонистони ором, барқарор ва фаровон рӯзномаи нави СҲШ-ро якҷоя таҳия кунем. Танҳо дар ҳамон вақт қаламрави комилан барқарор, пайваста ривоҷёбанда ва соҳиби амнияти яклухтро барпо карда метавонем.
«Рӯҳияи Самарқанд» — ифодаи ҳамкорӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва дӯстӣ
Пас аз «танаффуси пандемия»-и сесола, ки ба ҷиддан канда шудани робитаҳои тиҷорӣ-иқтисодӣ ва истеҳсолӣ овард, ба мамлакатҳо ва халқҳои СҲШ мулоқоти мустақим зарур аст. Шаҳри қадимии Самарқанд, ки дурдонаи Роҳи бузурги Абрешим буд, ба пешвоз гирифтани сарони чордаҳ давлат бо пешниҳоду ташаббусҳои нав ба навашон барои рушду фаровонҳолии созмон ва кишварҳои узви он омода аст.
Шубҳа нест, ки ин шаҳри афсонавӣ дар таърихи Созмони ҳамкории Шанхай боз як саҳифаи бомуваффақиятро мекушояд. Мероси таърихии бошукӯҳи Самарқанд барои ин хизмат мекунад. Дар давоми бисёр асрҳо ин шаҳр мамлакатҳои аз Аврупо то Чинро бо риштаҳои мустаҳкам баста, Шимол ва Ҷанубро, Шарқ ва Ғарбро дар як чорроҳа пайваст.
Самарқанд аз қадим маконе буд, ки дар он ғоя ва илмҳои гуногун «меҷӯшиданд», дар ин маскан мақсадҳои муштараки инсоният мисли зиндагӣ дар оромиву фаровонҳолӣ, амалӣ кардани нерӯ ва имкониятҳои худ, умргузаронии хушбахтона муҷассам буд. Ҳар як одаме, ки дар ин замини муборак зиндагӣ кардааст, амиқ дарк мекард, ки ҳамсояи хуб як пораи бахте мебошад, ки Худо ба инсон ато кардааст ва ҳамсоягии аҳлона манбаи баракот аст. Зеро дар ҷое, ки ҳамкорӣ, савдо, эҷод, илму фан ва санъат, ғояҳои инсонӣ устувор мебошад, некиҳо меафзоянд, халқҳо дар фаровонӣ ва аҳлона бо ҳам зиндагӣ мекунанд.
Чунин ҷиҳатҳои ноёби Самарқанд, ки имрӯз соҳиби инфрасохторҳои замонавӣ ва бо суръати тез ривоҷёбанда аст, онро барои баррасии хатарҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ, ҷустуҷӯи роҳҳои ҳалли онҳо ба майдони мусоид ва мақбултарин табдил медиҳад. Яклухтӣ ва ба ҳамдигар вобастагии инсоният то ба ҳамин дараҷа баланд мебошад, ки аксарияти хатарҳо ҳамкорӣ карданро на танҳо дар миқёси минтақаҳо, балки дар миқёси ҷаҳонӣ тақозо мекунанд.
Ба таҷрибаи якҷояи бисёрсолаи корҳоямон такя карда, бо боварӣ мегӯем, ки нишасти СҲШ дар Самарқанд барои дар роҳи амнияти умумӣ ва тараққиёт ба роҳ мондани мулоқоти наву инклюзивии ба ҳурмат, боварӣ, принсипҳои ҳамкории конструктивии байни ҳам асосёфта намунаи ба худ хос шуда метавонад.
Самарқанд барои иттиҳоду муросои давлатҳое, ки самтҳои устуворашон дар боби сиёсати хориҷӣ гуногунанд, метавонад ба майдони тавоное табдил ёбад.
Мувофиқи мафҳуми таърихан ташаккул ёфта, агар аз Самарқанд истода нигоҳ кунед, дунё ба назаратон пароканда не, балки яклухт ва тақсимнопазир намоён мешавад. Мазмуни феномени ноёби «Рӯҳияи Самарқанд» низ аслан дар ҳамин нукта муҷассам буда, вай барои ташаккули қолаби аз ҷиҳати принсипиалӣ нави шарикӣ дар доираи СҲШ метавонад пойдевори мустаҳкам шавад.
«Рӯҳияи Самарқанд» дар асл «Рӯҳияи Шанхай»-и кишварҳои моро, ки 20 сол пеш ба бунёди ташкилоти нав бар асоси талаби замон такон додааст, ҳамоҳангона пур мекунад. Мо аз ҳамин сабаб бовар дорем, ки дар Самарқанд ба оғози марҳилаи нави ҳаёти СҲШ гувоҳ мешавем — таркиби созмон васеътар шуда, дастури рӯзи он барои ояндаи он шакл мегирад ва дар ин маънои рамзии амиқ муҷассам аст.
Бовариамон комил аст, қарорҳое, ки дар нишасти ояндаи Созмони ҳамкории Шанхай қабул мешаванд, барои мустаҳкам кардани мулоқот, ҳамдигарфаҳмӣ ва ҳамкорӣ дар сатҳи минтақавӣ ва ҳам ҷаҳонӣ саҳми арзанда хоҳад гузошт.
Шавкат МИРЗИЁЕВ,
Президенти Ҷумҳурияти Ӯзбекистон
